Zmiany w kodeksie spółek handlowych – cz. II poszerzenie kompetencji rad nadzorczych

W poprzednim wpisie sygnalizowaliśmy, że prace nad nowelizacją kodeksu spółek handlowych zainicjowaną przez rząd nabierają tempa. Trwające od dłuższego czasu konsultacje społeczne na temat proponowanych zmian osiągnęły finał. Obecnie projekt jest po pierwszym czytaniu w Sejmie, trwają prace w komisjach i podkomisjach. W dzisiejszym wpisie poddamy analizie nową regulację dotyczącą funkcjonowania i kompetencji rad nadzorczych a także inne ciekawe rozwiązania dotyczące także innych organów spółek kapitałowych.

Nowe obowiązki zarządu, nowe prawa rady nadzorczej

Ustawodawca zdecydował się na zmianę regulacji dotyczącej rad nadzorczych poprzez wzmocnienie ich kompetencji i tym samym zwiększenie niektórych obowiązków zarządu. Zmiana została zaproponowana wyłącznie w zakresie spółki akcyjnej, ze względu na odmienności cech konstrukcyjnych poszczególnych spółek kapitałowych. Nowy art. 380¹ k.s.h. ma jednak stanowić wzór regulacyjny, który może być zastosowany również w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, jeśli wspólnicy wyrażą taką wolę.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami rada nadzorcza spółki posiada możliwość badania wszystkich dokumentów spółki oraz żądania od zarządu i pracowników spółki sprawozdań i wyjaśnień oraz dokonywania rewizji stanu majątku spółki. Ustawodawca słusznie dostrzega, że jest to niewystarczająca i niejednoznaczna regulacja prawna, która wymaga doprecyzowania. W praktyce często powstają problemy na linii rada nadzorcza spółki – zarząd spółki, związane przede wszystkim
z brakiem przepływu informacji czy też zatrzymywaniem pewnych faktów w ramach zarządu.

Dlatego też w projekcie pojawiła się propozycja wprowadzenia przepisów kształtujących obowiązek zarządu do regularnego przekazywania radzie nadzorczej konkretnych informacji, które powinny interesować rady nadzorcze, tj. dotyczących sytuacji finansowej spółki, uchwał podejmowanych przez zarząd, istotnych transakcjach czy realizacji obranych przez spółkę planów. Dla spotęgowania efektywności tego rozwiązania przewidziano terminy, w których zarząd powinien przygotować informacje – na każde posiedzenie rady lub niezwłocznie od zaistnienia zdarzeń lub okoliczności objętych obowiązkiem sprawozdawczym.

Dodatkowo rada nadzorcza uzyska prawo do żądania od prokurentów, pracowników spółki, jej zleceniobiorców, sporządzania lub przekazywania informacji dotyczących spółek zależnych lub powiązanych, jeżeli adresat posiada niezbędną wiedzę. W obecnym stanie prawnym rada nadzorcza nie ma takich kompetencji, zmianę zatem należy ocenić pozytywnie.

Wzmocnienie efektywności funkcjonowania rad nadzorczych nastąpi również na skutek przedstawienia oceny działalności rady nadzorczej za ubiegły rok obrotowy w ramach sprawozdania przedkładanego pod rozstrzygnięcie walnego zgromadzenia. W ten sposób to rada nadzorcza będzie zobowiązana do wykazania swojej aktywności przed akcjonariuszami lub wspólnikami, postawa bierna nie będzie premiowana.

Doradcy rady nadzorczej

Istotną zmianą będzie przyznanie radzie nadzorczej uprawnienia do samodzielnego (tj. z pominięciem zarządu) powołania doradcy rady nadzorczej, czyli podmiotu zewnętrznego, mającego wiedzę fachową oraz kwalifikacje i uprawnienia do badania konkretnych zagadnień dotyczących spółki. Badanie będzie wykonywane na zlecenie i koszt danej spółki. Dodatkowo rada nadzorcza uzyska prawo do podjęcia decyzji o konieczności udostępnienia wspomnianego sprawozdania doradcy z przeprowadzonego badania, współwłaścicielom spółki kapitałowej. Takie rozwiązanie należy ocenić pozytywnie. Często rada nadzorcza wymaga fachowego wsparcia, niejednokrotnie wsparcie to dotyczy oceny prac zarządu. Wobec czego rada nadzorcza nie powinna być zależna od zarządu w takich kwestiach. Projekt wygląda interesująco, niemniej w praktyce mogą pojawić się pewne trudności w utrzymaniu pewnych informacji wewnątrz rady nadzorczej, np. o powołaniu doradcy opłacanego przez spółkę (a zatem przez księgowość spółki, która podlega zarządowi). Praktyka pokaże czy proponowane rozwiązanie jest fikcyjne, czy też znajdzie zastosowanie w codziennej działalności spółek.

Konieczna zgoda rady nadzorczej

Na mocy nowych przepisów wprowadzony zostanie wymóg uzyskania zgody rady nadzorczej na zwarcie transakcji o znaczącej wartości (przekraczającej 10% aktywów spółki, chyba że statut stanowi inaczej) ze spółką dominującą, spółką zależną oraz spółką powiązaną. Brak zgody będzie się wiązał z sankcją nieważności takiej czynności, na mocy art. 17 k.s.h. Zdaniem ustawodawcy, w celu wzmocnienia kontroli rady nadzorczej nad majątkiem spółki a także w celu wyeliminowania niepożądanych zachowań zarządu, powinno nastąpić rozszerzenie kompetencji rady nadzorczej o konieczność uzyskania zgody na zawarcie przez spółkę transakcji ze spółkami powiązanymi.

Pozostałe zmiany, nie tylko odnośnie rad nadzorczych

Dodatkowo dla zwiększenia sprawności funkcjonowania organów spółek kapitałowych, ustawodawca przewidział:

wprowadzenie zasady biznesowej oceny sytuacji (business judgement rule), polegającej na wyłączeniu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce wskutek decyzji organów, które okażą się błędne, ale były podejmowane w granicach uzasadnionego ryzyka biznesowego w oparciu o adekwatne do okoliczności informacje. Odpowiednio udokumentowane, staranne i lojalne acz ryzykowne decyzje nie będą sankcjonowane na podstawie art. 293, art. 300¹²⁵ oraz art. 483 k.s.h.;
nowy sposób określania kadencji – o ile statut spółki nie stanowi inaczej, kadencja będzie liczona w pełnych latach obrotowych, co pozwoli na uniknięcie wątpliwości w obliczaniu kadencji oraz momentu wygaśnięcia mandatu, z którymi spotykamy się w obecnym stanie prawnym – nowa reguła znajdzie zastosowanie nie tylko do rad nadzorczych, ale także do innych organów, w tym zarządu;
obowiązek lojalności oraz zachowania poufności członków organów spółki z o. o. i akcyjnej, też po wygaśnięciu ich mandatu;
wprowadzenie w spółce z o. o. możliwości ustanowienia doraźnych lub stałych komitetów rady nadzorczej;
wprowadzenie obowiązku protokołowania nie tylko uchwał zapadających na posiedzeniu organu, ale też tych podejmowanych za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.

Przepisy a praktyka

W obecnym stanie prawnym, rady nadzorcze, szczególnie w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością lub jednoosobowych spółkach akcyjnych nie pełniły funkcji nadzoru tak jak przewidział to ustawodawca. Członkowie rad nadzorczych często nie dopominają się o informacje na temat sytuacji spółki, biernie piastują swój urząd. Zmiana przepisów będzie zmierzała w stronę aktywizacji członków rad nadzorczych. Na drugiej szali pojawia się jednak obowiązek lojalności wobec spółki – w szczególności zarządu. Może to spowodować tarcia na linii zarząd-rada nadzorcza i ostatecznie doprowadzić do wzajemnego zbierania na siebie „haków”. Wśród głosów krytykujących proponowaną nowelizację pojawiają się także takie, które twierdzą, że nowelizacja jest nadmierna i zmierza w stronę przeregulowania zagadnienia. Proponowane jest pozostawienie części kwestii, np. zasad protokołowania posiedzeń do uregulowania w ramach regulaminów odpowiednich organów.

Wskazujemy, że omawiane przepisy są w toku procesu legislacyjnego, w ramach którego projekt może ulec dalszym zmianom.

Aleksandra Zbrzeżna

Paulina Błaszczyk